Κάστρο Χώρας: Χτισμένο σε ένα από τα στρατηγικότερα σημεία του νοτίου Αιγαίου, ελέγχει το Κρητικό, το Ιόνιο και το Αιγαίο πέλαγος. Ονομάστηκε το «μάτι της Κρήτης και των Ελληνικών Θαλασσών». Εξαιτίας αυτής του της θέσης, συγκέντρωνε το ενδιαφέρον του εκάστοτε κατακτητή. Χαρακτηριστικό δείγμα βενετικής οχυρωματικής τέχνης, πήρε τη σημερινή του μορφή το 1503, ενώ εκεί ήταν και το διοικητικό κέντρο του νησιού, όπου από το 1502 είχε εγκατεστημένο Προβλεπτή. Πρόσφατα έγιναν εργασίες αποκατάστασης και ανάδειξης του μνημείου που τόνισαν την ιδιαίτερη σημασία του για την ιστορία του τόπου.
Κάστρο Μυλοπόταμου: Χτισμένο από τους Βενετούς σε απόκρημνο βράχο στα δυτικά του νησιού, έλεγχε την κίνηση στο Ιόνιο. Στην επιβλητική πύλη του φρουρίου δεσπόζει το λιοντάρι του Αγίου Μάρκου της Βενετίας με τη λατινική επιγραφή «Pax tibi Marco evangelista meus (ειρήνη σοι τω ευαγγελιστή μου Μάρκω) 1565». Μέσα στο κάστρο διατηρούνται πολλές εκκλησίες του 16ου-17ου αιώνα, εξαιρετικής αρχιτεκτονικής, γεμάτες τοιχογραφίες θαυμαστής τέχνης, καθώς και σπίτια που κατοικούνταν μέχρι και τη δεκαετία του 1950. Το κάστρο περικλείει μια αληθινή νεκρόπολη.
Καστροπολιτεία Παλιόχωρας: Στα βορειοανατολικά του νησιού, καλά κρυμμένη από το τραχύ βραχώδες περιβάλλον, στέκεται ερειπωμένη η βυζαντινή πρωτεύουσα του νησιού, ο Άγιος Δημήτριος. Παρά τη φυσική της οχύρωση, η πλούσια και πυκνοκατοικημένη πόλη δεν απόφυγε την ολοσχερή της καταστροφή μετά από την καλά σχεδιασμένη επίθεση του αρχιναύαρχου του τουρκικού στόλου Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσσα στα 1537, που κούρσεψε και εξόντωσε τους κατοίκους της. Όσοι γλίτωσαν το θάνατο, έφυγαν και έκτοτε η πολιτεία ερημώθηκε. Από τα εκτεθειμένα στο ανελέητο χτύπημα του χρόνου και των καιρικών φαινομένων ερείπια, διασώζονται λείψανα του τείχους, του παλατιού και πολλών εκκλησιών. Ξεχωρίζει η Αγία Βαρβάρα σε Μονεμβασιώτικη αρχιτεκτονική, λίγο έξω από την πόλη, και η κυρά του Φόρου (Forum=αγορά) στην είσοδο του κάστρου. Τόπος σφαγής, πολέμου και λεηλασίας κυριεύεται σήμερα από μια μεταφυσική σιγή, που διακόπτουν μόνο οι ήχοι της φύσης και των ανέμων που αντανακλούν στα αλλεπάλληλα λαγκάδια της.
Καστέλο Aυλέμωνα : Το ενετικό φρούριο παρατηρητήριο της ανατολικής ακτής του νησιού, χτίστηκε τον 16ο αιώνα στον Αβλέμονα, που κατά την περίοδο εκείνη ήταν ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια του τόπου. Οι ντόπιοι τού καθιέρωσαν την ονομασία «Καστέλο». Χαριτωμένο αρχιτεκτονικά, διασώζει τους κύριους χώρους του και κάποια από τα κανόνια του.
ΑΓΓΛΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ
Αγγλικό σχολείο Μηλαπιδέας: Το ωραιότερο κτήριο της Αγγλοκρατίας στα Κύθηρα και το πιο ευνοημένο από το χρόνο είναι το σχολείο της Μηλαπιδέας, που δεσπόζει σε ένα λόφο μεταξύ Λειβαδίου, Φατσαδίκων, Κοντολιανίκων και Κεραμωτού. Είναι ένα από τα αλληλοδιδακτικά σχολεία που χτίστηκαν στο νησί από τους Άγγλους επί Επάρχου Μακφέϊλ. Επίσημα ονομάζεται «η εν Λειβαδίω Αλληλοδιδακτική Σχολή» και συγκέντρωνε όλα τα παιδιά των γύρω συνοικισμών. Το κτήριο είχε θολωτή στέγη και είναι άψογα χτισμένο με τέλειες αναλογίες και πολλή καλαισθησία. Έχει περιμετρικά 11 πελώρια γοτθικά παράθυρα με πελεκητούς πωρόλιθους και πάνω από την είσοδο είναι εντοιχισμένη μια μαρμάρινη πλάκα σχετικά με την ανέγερσή του. Σύμφωνα με αυτήν, το Σχολείο χτίστηκε το 1825 σε χώρο που παραχώρησε ο Ιούλιος Κασιμάτης, που ήταν πεθερός του ριζοσπάστη Τζώρτζη Μόρμορη και διετέλεσε Διευθυντής της Αστυνομίας επί Αγγλοκρατίας.
Το Σχολείο άρχισε να δέχεται μαθητές από τις αρχές Ιουλίου του 1825. Λειτουργούσε και τους θερινούς μήνες πρωί και απόγευμα. Η ηλικία των μαθητών ήταν από 5 μέχρι 15 ετών. Ο αριθμός τους κατά το 1825 ήταν 88 παιδιά από τους πέριξ συνοικισμούς. Το σχολείο λειτούργησε μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, οπότε δημιουργήθηκαν τα σχολεία των γύρω συνοικισμών Λειβαδίου, Κοντολιανίκων, Καρβουνάδων, Πιτσινιανίκων κ.λπ.
Αγγλικό σχολείο Κάτω Χώρας Μυλοποτάμου: Το σχολείο της Κάτω Χώρας βρίσκεται σε περίοπτη θέση δίπλα από το Κάστρο του Μυλοποτάμου και είναι ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της αρχιτεκτονικής που εφάρμοσαν στο νησί οι Αγγλοι. Το συγκεκριμένο κτίριο-σχολείο απέξω από το Καστέλι του Μυλοποτάμου των Κυθήρων έχει πάνω από την είσοδο μια αναμνηστική πλάκα
“ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΙ ΤΩΝ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΤΡΟΦΗΣ ΕΜΨΥΧΩΘΕΝΤΕΣ ΑΠΟ ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΝ ΟΙ ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΙΤΑΙ Μ’ ΟΛΑ ΤΩΝ ΤΑ ΔΥΝΑΤΑ ΚΑΙ ΚΟΠΟΥΣ ΑΝΥΨΩΣΑΝ ΤΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΣΧΟΛΗΝ ΕΙΣ ΑΦΙΕΡΩΣΙΝ ΤΩΝ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΩΝ. 1825 ΠΡΟΕΣΤΟΣ ΑΘΑΝ.ΚΑΡΥΔΗΣ, ΠΡΩΤΟΜΑΣΤΩΡ ΠΑΝ.ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ” που σημαίνει ότι οι Μυλοποταμίτες έχοντας επίγνωση των αγαθών της παιδείας, εμψυχωμένοι από τα πατριωτικά τους αισθήματα, με κάθε κόπο και με όλα τα δυνατά τους έχτισαν τη Σχολή και την αφιερώνουν στις επερχόμενες γενεές.
Το συγκεκριμένο αλληλοδιδακτικό σχολείο με τα υπέροχα γοτθικά παράθυρα και τους τοίχους πάχους 1 μέτρου, λειτούργησε από το 1825 μέχρι το 1902, οπότε χτίστηκε το νέο Δημοτικό του Μυλοποτάμου. Κατά το 1825-1826 αριθμούσε 80 μαθητές, που προέρχονταν από την περιφέρεια Μυλοποτάμου. Επί Αγγλοκρατίας κάθε εβδομάδα ο δάσκαλος συνέτασσε κατάλογο απουσιαζόντων μαθητών και τον υπέβαλλε στο “οφφίκιον της αγγαρείας” που υπαγόταν στην Εκτελεστική Αστυνομία.
Αγγλικό σχολείο Ποταμού : Λειτούργησε από το 1824. Το 1825 φοιτούν 87 ντόπιοι μαθητές και 3 ξένοι. Διδάσκαλος υπογράφει ο Παύλος Σκούφος Πελοπίδας, ο οποίος είναι και συμβοηθός. Λειτουργεί 6 μέρες την εβδομάδα, πρωί και απόγευμα. Το 1827 είναι εγγεγραμμένοι 181 μαθητές με διδάσκαλο τον Γρηγόριο Πετρίδη. Αυτή τη χρονιά καθώς και την προηγούμενη παρουσιάζεται αύξηση των φοιτώντων διότι πολλοί είχαν καταφύγει στα αγγλοκρατούμενα Κύθηρα λόγω της Ελληνικής Επανάστασης από τη γειτονική Πελοπόννησο.
Η Σχολή λειτουργούσε με το αλληλοδιδακτικό σύστημα και η φοίτηση ήταν υποχρεωτική. Από τους 181 μαθητές, 54 μεταφέρονται με ζώο. Αυτοί θα έπρεπε να προέρχονται από τις πιο μακρινές αποστάσεις, όπως Λογοθετιάνικα, Καραβά, Κουσουνάρι, Τριφυλλιάνικα κ.λπ. Ο προεστός του κάθε χωριού ήταν υποχρεωμένος να συμπληρώσει καταλόγους με τα ονόματα των αρρένων του χωριού του από μια ηλικία και πάνω. Από έναν τέτοιο κατάλογο του 1830 βλέπουμε ότι τα Τριφυλλιάνικα είχαν 18 παιδιά ηλικίας 9 ετών και πάνω. Με βάση αυτούς τους καταλόγους γνώριζαν οι αρμόδιες αρχές εάν οι γονείς ανταποκρίνονταν στην υποχρεωτική φοίτηση των παιδιών τους. Η ηλικία των μαθητών του Ποταμού σύμφωνα με τους καταλόγους είναι 7 έως 29 ετών.
Η αλληλοδιδακτική Σχολή του Ποταμού λειτούργησε όπως και οι άλλες αλληλοδιδακτικές σχολές της νήσου μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, οπότε ιδρύθηκε στον Ποταμό Δημοτικό Σχολείο Αρρένων και Δημοτικό Σχολείο Θηλέων. Το κτήριό της στέγασε τότε το Ελληνικό Σχολείο του Ποταμού (Σχολαρχείο) και κατόπιν το Ημιγυμνάσιο ή «Αστικόν Σχολείον», το οποίο αργότερα καταργήθηκε και συγχωνεύθηκε με το Γυμνάσιο Κυθήρων. Το κτήριο της Σχολής είναι ωραιότατο, καλοδιατηρημένο σε σχέση με τα υπόλοιπα, κεραμοσκεπές με ωραίες αναλογίες.
ΑΓΓΛΙΚΕΣ ΓΕΦΥΡΕΣ
Αγγλική Γέφυρα στο Κατούνι: Ένα από τα σημαντικότερα έργα υποδομής που άφησε η Αγγλοκρατία στα Κύθηρα είναι η πέτρινη γέφυρα στο Κατούνι. Κτίστηκε την περίοδο της Αγγλοκρατίας και θεωρείται το μεγαλύτερο πέτρινο γεφύρι στην Ελλάδα. Σχεδιάστηκε από τον Άγγλο μηχανικό Τζων Μακφέιλ, όταν υπηρετούσε στα Κύθηρα ως Τοποτηρητής. Ο ίδιος επέβλεψε και το έργο το οποίο ολοκληρώθηκε το 1826. Η γέφυρα στηρίζεται σε 13 τόξα και 12 θυρίδες που βρίσκονται σε απόλυτη συμμετρία, ενώ λόγω της εξαιρετικής αρχιτεκτονικής της μπορεί να δεχτεί φορτία πολύ μεγαλύτερα από αυτά για τα οποία είχε αρχικά σχεδιαστεί. Αποτελούσε μέρος του οδικού άξονα Χώρας (πρωτεύουσα) – Αβλέμονας (λιμάνι). Όπως για όλα τα μεγάλα έργα, έτσι και για τη γέφυρα του Κατουνιού υπάρχει ο ένας θρύλος σύμφωνα με τον οποίο ο Μακφέιλ, έφτιαξε τη γέφυρα για να μπορεί να βλέπει την αγαπημένη του, μια όμορφη Τσιριγωτοπούλα που κατοικούσε στο Κατούνι.
Αγγλική Γέφυρα Ποταμού: Ο Άγγλος μηχανικός Τζων Μακφέιλ, όταν υπηρετούσε στα Κύθηρα ως Τοποτηρητής σχεδίασε και επέβλεψε την κατασκευή και αυτής της γέφυρας η οποία κατασκευάστηκε το 1823. Η γέφυρα είναι κατασκευασμένη από πέτρα, και έχει διακοσμητικά σχέδια από πωρόλιθο ενώ στηρίζεται σε επτά τόξα. Οι διαστάσεις της είναι 60 μ. μήκος, 6,80 μ. πλάτος και 7 μ. ανώτατο ύψος. Όπως και η γέφυρα του Κατουνίου το έργο ήταν ενταγμένο στο γενικότερο σχεδιασμό δημοσίων έργων των Άγγλων στα Κύθηρα που περιελάμβανε την κατασκευή σχολείων, υδραγωγείων, φάρων, δρόμων, γεφυριών, λιμανιών κ.α.
Λοιμοκαθαρτήριο στο Καψάλι, (Λαζαρέτο): Το καλοδιατηρημένο κτήριο – φρούριο βρίσκεται στο Καψάλι και διαθέτει έξη, (6), μεγάλες αίθουσες και αύλιο χώρο. Χτίστηκε από τον Άγγλο τοποτηρητή Φίλιππο Νιούτον το 1817. Από το διασωθέν αρχείο της τότε Υγειονομικής Υπηρεσίας φαίνεται πως λειτούργησε για να ελέγχει και να αποκλείει τυχόν μεταδοτικές ασθένειες των ναυτικών, (χώρος “καραντίνας”), για τα πλοία που έφθαναν στα Κύθηρα. Μετά την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα το κτήριο μεταβιβάστηκε στο Ελληνικό Κράτος, το οποίο το 1932 το παραχώρησε σε ιδιώτη. Το 1998 το κτίριο πωλήθηκε από τους κληρονόμους του σε οικογένεια Γάλλων, απογόνων του Γουσταύου Άϊφελ, μηχανικού και σχεδιαστή του ομώνυμου πύργου στο Παρίσι.
Υδραγωγείο στο Καψάλι, (Ντεπόζιτο ή Βρύση): Άλλο ένα έργο του Άγγλου μηχανικού – Τοποτηρητή Τζων Μακφέιλ, όταν υπηρετούσε στα Κύθηρα. Κατασκευάστηκε το 1828, μαζί με τα άλλα κοινωφελή έργα των Άγγλων, στην τοποθεσία «Πατητήρες». Το νερό προοριζόταν για την υδροδότηση των πλοίων, που έφθαναν στο Kαψάλι, αλλά και για χρήση των κατοίκων του Kαψαλίου και των περαστικών. Μέχρι την δεκαετία του 1950 με αυτό το νερό “ξέβγαζαν” οι γυναίκες τα χειμωνιάτικα, που τα πατούσαν σε εκείνο το σημείο της όχθης του Kαψαλίου, εξ ου και η ονομασία «Πατητήρες». Το νερό αυτό ερχόταν από το Bύθουλα, από το Λαγκάδι, που καταλήγει στο Σπαραγαρίο. Ακόμα και σήμερα σώζεται η «μάννα του νερού» η πηγή, ένα στρογγυλό κτίσμα, κάτω ακριβώς από το γεφύρι του Kαψαλιού. Σήμερα στο σημείο αυτό λειτουργεί τα καλοκαιρινά εκπαιδευτικά του τμήματα ο Ναυτικός Όμιλος Κυθήρων.
Αγγλικός φάρος στο Μουδάρι: Ο φάρος αυτός κατασκευάστηκε το 1901. Το ύψος του πέτρινου πύργου του είναι 25 μέτρα και το εστιακό του ύψος είναι 110 μέτρα. Χτίστηκε από τους Άγγλους για να διευκολύνει τη ναυσιπλοΐα στο στενό που δημιουργείται στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Κυθήρων και Ελαφονήσου. Ο φάρος είναι εγκατεστημένος στο ακρωτήριο Σπαθί το οποίο αποτελεί το βορειότερο σημείο των Κυθήρων, κοντά στην περιοχή Καραβά και δίπλα από την παραλία Αγίου Νικολάου.
Κοντά στο φάρο βρίσκεται το ερειπωμένο σηματόριο, που χτίστηκε τον 20 αιώνα και το χρησιμοποιούσαν για να ανταλλάσσουν μηνύματα με τα πλοία που περνούσαν από τα στενά. Από την βόρεια πλευρά του φάρου ξεκινάει μονοπάτι για το σηματόριο.